هدف پژوهش حاضر، مطالعه نظام مند و ارایه فراترکیبی از پژوهش های محققان داخلی و خارجی در زمینه ویژگی های مطلوب کتاب های درسی دانشگاهی، با روش کیفی از نوع سنتزپژوهی است. جامعه مورد مطالعه آن، 60 پژوهش از میان پژوهش های بیست سال اخیر است که به اشباع اطلاعاتی رسیدند. نتایج به دست آمده به صورت واحدهای معنایی و کدگذاری صلاحیت هاست که در مرحله نخست 150 کد ایجاد و با تحلیل محتوای کیفی در 25 مقوله به منظور تحقق دو هدف پژوهش سازماندهی شدند: در مورد هدف نخست، مهم ترین مولفه های تدوین شناسایی و چهار درون مایه دقت علمی، ماهیت آموزشی، مخاطب محوری و دقت نگارشی از میان آن ها به دست آمد و در مورد هدف دوم، مدلی طراحی گردید که براساس آن، مولفه شفافیت در بیان مطالب با سه درون مایه ماهیت آموزشی، دقت علمی و دقت نگارشی مشترک است. مولفه های همه جانبه نگری و ساختار علمی و منسجم با درون مایه های دقت علمی و ماهیت آموزشی و مقوله انتقال ارزش ها با درون مایه های ماهیت آموزشی و مخاطب محوری وجه اشتراک دارند.

نگارش دانشگاهی یکی از سیاق‎های زبان علم است که می‎تواند انواع مختلفی داشته‎ باشد: کتاب درسی، مقالات پژوهشی، پایان‎نامه‎های دانشگاهی و ... . هدف مقالۀ حاضر مقایسۀ ساختار زبانی در سیاق مقالات علمی­ ‎پژوهشی در رشته‎های علوم انسانی و علوم پایه است. بدین منظور، سی چکیده از مقالۀ علمی­ ‎پژوهشی رشته‎های روان‎شناسی، زبان‎شناسی و جامعه‎شناسی (در مجموع 90 چکیده) بررسی و ساختار بندهای مرکب آن‎ها با سی چکیده از مقاله‎های پژوهشی رشته‎های فیزیک، شیمی و زیست‎شناسی (در مجموع 90 چکیده) مقایسه شد. رویکرد مورد استفاده در مقالۀ حاضر، دستور نقش‎گرای نظام‎مند هلیدی است و بندهای مرکب از این منظر تحلیل شدند. روش پژوهش حاضر، کمّی است. داده های پژوهش با استفاده از نرم افزار SPSS تحلیل شده است. برای تحلیل داده ها از روش اماری آنوا (ANOVA) و برای نرمال بودن داده ها از آزمون کولمرگروف­ ‎اسمیرنوف استفاده شد. یافته‎ها حاکی از آن است که گروه علوم انسانی بیش از گروه علوم پایه از بندهای مرکب استفاده کرده است. در میان گروه علوم انسانی هم، به ترتیب گروه جامعه‏شناسی بیش از زبان‏شناسی و گروه زبان‏شناسی بیش از روان شناسی از بندهای مرکب در نگارش خود بهره برده ‏است. در گروه علوم پایه هم گروه زیست‏شناسی بیش از دو گروه دیگر بندهای مرکب را در نگارش خود به کار برده ‏است، اما در کل این تفاوت در خود گروه‏ها معنادار نبود. تفاوت توزیع بندهای مرکب در دو گروه را می‎توان در نگاه کلی به تفاوت‎های سبکی هر کدام از آن‎ها نسبت داد. از سوی دیگر، نگارش دانشگاهی در رشته‎های علوم انسانی بیشتر موضوع درک و انسجام متن و گفتمان را لحاظ می‎کند تا رشته‎های علوم پایه. و در نهایت، رشته‎های علوم انسانی تمایل بیشتری به استفاده از ابزارهای استدلال منطقی در نگارش خود دارند تا رشته‎های علوم پایه.

پژوهش حاضر با هدف بررسی تجارب استادان از شناسایی ویژگی های کتاب درسی دانشگاهی از دیدگاه استادان دانشگاه های دولتی تهران انجام شده است. رویکرد این تحقیق و راهبرد آن از نوع کیفی پدیدارشناسی است. تعداد افراد مشارکت کننده در پژوهش نوزده نفر از استادان دانشگاه بودندکه به صورت هدفمند گلوله برفی به مشارکت دعوت شدند. ابزار گردآوری داده ها، مصاحبۀ نیمه ساختمند بود که به صورت دیداری و شنیداری ضبط و محتوای آن ها به صورت متنی پیاده سازی شد. روش تجزیه وتحلیل اطلاعات، تحلیل انعکاسی یا تأملی با استفاده از روش شش مرحله ای ون متن (1996) بود. داده های مصاحبه در سه مرحله کدگذاری توسط نسخۀ 2018 نرم افزار مکس کیودای مورد تحلیل قرار گرفتند. نتایج نشان داد مهم ترین ویژگی های کتاب درسی دانشگاهی دو مضمون: شایستگی های نرم (غیرفنی) و شایستگی های سخت (فنی) است که زیرمضمون شایستگی های نرم: اعمال ذهنی و تفکر، نگارشی، رویکرد فرهنگی، فعالیت های یادگیری، رویکرد اجتماعی، نیاز یادگیرندگان، ظاهری، رویکرد پرورشی و محتوایی و زیرمضمون شایستگی های سخت: اهداف، رویکرد آموزشی، رویکرد برنامۀ درسی، ساختاری و ارزیابی و سنجش می باشد. برای طراحی الگو ابتدا روایی محتوایی از طریق پرسش نامه ای با چهارده گویه مورد اعتبارسنجی سی نفر از استادان دانشگاه که با نمونه گیری در دسترس انتخاب شده بودند، مورد نظرخواهی قرار گرفت و روایی محتوایی سیزده مؤلفه تأیید شد و مؤلفه پرورشی در الگو حذف گردید. به منظور اعتبار داده ها، از معیارهای پیشنهادی گوبا و لینکلن (1989) قابلیت اعتبار، قابلیت اعتماد، تأییدپذیری و قابلیت انتقال استفاده شد.

هدف این پژوهش، ساخت و اعتباریابی مقیاس سنجش مقالات نقد کتاب درسی دانشگاهی با استفاده از متون تخصصی، مشاوره و استفاده از نظر متخصصان است. روش پژوهش، اسنادی و مطالعه دلفی است. برای شناسایی شاخص ها و گویه ها از روش اسنادی، و برای بررسی اجماع گروهی از روش دلفی (بر اساس نظر متخصصان رشته کتابداری و اطلاع رسانی و نیز منتقدان کتاب) استفاده شده است. یافته ها نشان داد، مقیاس سنجش مقالات نقد کتاب درسی دانشگاهی دارای چهار شاخصِ محتوا (21 گویه)، نگارشی (8 گویه)، ظاهری (9 گویه) و سایر شاخص ها (19 گویه) است. بررسی ادبیات موجود نشان می دهد تاکنون مقیاس یا ابزاری معتبر برای ارزیابی مقالات نقد کتاب طراحی نشده است. این پژوهش در راستای ساخت و اعتباریابی مقیاس سنجش مقالات نقد کتاب های درسی دانشگاهی انجام شده است. این ابزار علاوه بر سنجش نقد کتاب های درسی دانشگاهی، با کمی تغییر جزئی قابلیت استفاده در نقد سایر کتاب ها را نیز دارد.

تحقیق حاضر در پی نقد روش های ارزشیابی کتاب های درسی دانشگاهی و مزایا و محدودیت های هر روش است؛ بدین منظور ضمن ارائه تعاریفی از کیفیت کتاب های درسی، رویکردهای ارزشیابی این کتاب ها نقد و بررسی خواهد شد. در ادامه سه روش عمده ارزشیابی شامل روش تجربی، نظرسنجی از مخاطبان و روش تحلیلی تبیین می گردد و مزایا و محدودیت های هر روش به طور جداگانه بیان می شود. روش تجربی با عواملی همچون ابزار اندازه گیری، دشواری اجرای طرح تجربی، محدودیت مقیاس، ملاحظات اخلاقی و تاثیرات کنترل نشده عامل جدید مواجه است. همچنین نظرسنجی از مخاطبان با عواملی همچون مقایسه نظرات مخاطبان مختلف، نظرات سریع و سطحی، پرسش نظرات و تاثیر زمینه بر نظرات صورت می گیرد و تحلیل کتاب درسی با عواملی همچون انتخاب معیارها از سوی ذی نفعان، زمان در مقابل دقت، ذهنیت در مقابل عینیت و اهمیت نسبی ملاک ها روبه رو می شود. بنابراین نتیجه می گیریم با توجه به تعدد روش های ارزشیابی کتاب های درسی و محدودیت ها و مزایای هر روش، ارزشیابان کتاب های درسی با توجه به اهداف، سوالات ارزشیابی و شرایط اجرای آن، باید به انتخاب بهترین روش ارزشیابی اقدام نمایند.

سوال های مناسب بر کسب دانش، پرورش ادراک و تحریک تفکر ارزیابانه و انتقادی تاثیر می گذارند. هدف پژوهش حاضر، ارائه الگویی تلفیقی برای طراحی سوال کتاب های درسی دانشگاهی و مطالعه موردی کتاب های درسی گروه علوم تربیتی و روان شناسی سازمان «سمت» بر مبنای آن الگوست. برای این منظور، از روش پژوهش تحلیل محتوا و مطالعه موردی استفاده شد. ابتدا، منابع معتبر چاپی در حوزه طراحی سوال کتاب های درسی دانشگاهی از نظر محتوا تحلیل و چارچوب الگوی نظری با رویکردی تلفیقی مشخص و سپس، برای بررسی روایی الگو، از هشت متخصص موضوع، به صورت هدفمند، نظرخواهی شد. در ادامه، 1323 سوال در هشت کتاب از دو گروه علوم تربیتی و روان شناسی 1392-1397 سازمان «سمت» به صورت موردی براساس الگوی پژوهش تحلیل شد. نتایج آن نشان داد که الگوی مطلوب طراحی سوال باید با توجه به سه بعد اصلی سلسله مراتب یادگیری، درگیری دانشجویان در درس و انواع تفکر هم گرا و واگرا طراحی شود. بر این اساس، الگوی نهایی شامل سه بعد اصلی، سیزده سوال اصلی و بیست و پنج سوال فرعی بود. نتایج ارزیابی آن سوال ها نشان داد که از 1323 سوال، با 827 سوال (62/51%) مهارت های سطوح پایین یادگیری و با 496 سوال (37/49%) مهارت های سطوح بالای یادگیری تعیین شدند. 10/5 درصد از سوال ها به پرورش تفکر واگرا و 89/5درصد آن ها به پرورش تفکر هم گرا مربوط بود.

محتوای کتاب درسی تازه منتشر شده تاریخ شناسی دوره پیش دانشگاهی، موضوعاتی هم چون ادبیات، هنر، و انسان را دست مایه طرح بسیاری از مباحث اساسی قرار داده است و ارتباط تاریخ با این علوم را به منزله جایگاهی مهم و حساس در آگاهی از حقایق و برخورداری از نگرشی نو برای مخاطبان اصلی خود قلمداد کرده است. از آن جا که دانش آموزان در زندگی واقعی با تمامی موضوعات به شکل یک پارچه مواجه می شوند، رویکرد تلفیقی در این کتاب می تواند درهای نوینی را از منظر تاریخ و تاریخ نگاری پیش روی آنان بگشاید تا آنان نیز هویت خود را با الهام از ارزش های اصیل بازخوانند و بازسازند. لذا محتوای این کتاب پس از تدوین و قبل از ورود به عرصه های آموزش از دیدگاه صاحب نظران و دبیران مجرب درس تاریخ بررسی شد و یافته های حاصل از آن بسترهای تازه ای را برای بازنگری، تغییر، و قرارگیری در فرایند یاددهی - یادگیری فراهم ساخت. گفتنی است این کتاب در مقایسه با سایر کتاب های همانند خود با رویکرد نوینی تدوین شده است و تناسب محتوای آن با مولفه های مندرج در راهنمای برنامه درسی مربوط و نیز نارسایی های احتمالی و نقاط قوت مورد سوال بوده است. در این پژوهش برای گردآوری اطلاعات مورد نظر از پرسش نامه بازپاسخ (با رویکرد کیفی) و مصاحبه نیمه ساختاری استفاده شده است که با استناد به یافته های پژوهش می توان گفت منابع گوناگون اطلاعاتی در برخی از مولفه ها، نظر انتقادی و اصلاحی داشته اند و در خصوص برخی دیگر از منظر تایید سخن گفته اند.

هدف: هدف این پژوهش شناسایی اطلاعات مورد نیاز در کیوآر کد کتاب های درسی دانشگاهی از دیدگاه اساتید است. روش شناسی: پژوهش حاضر از نظر روش شناسی کیفی و از لحاظ نوع تحقیق کاربردی است. مصاحبه با اساتید با استفاده از پرسشنامه نیمه ساختار یافته در رابطه با مولفه های مهم در انتخاب کتاب درسی دانشگاهی و معیارهای مهم مورد نیاز به منظور درج درکیوآرکد انجام شد. برای تحلیل داده های مصاحبه ها از تکنیک تحلیل تم استفاده شده است. یافته ها: در مجموع برای انتخاب کتاب درسی دانشگاهی، 21 مولفه شناسایی شد که مهمترین مولفه اهمیت نویسنده کتاب بود. در مجموع 43 مولفه برای درج در کیوآرکد کتاب های درسی دانشگاهی از دیدگاه اساتید مطرح شد. این مولفه ها در پنج معیار نویسنده کتاب(7 مولفه)، نشر کتاب(10مولفه)، ظاهر کتاب(9 مولفه)، محتوای کتاب(14 مولفه) و اهمیت کتاب در محیط دانشگاهی(3 مولفه) دسته بندی شدند. اصالت پژوهش: به نظر می رسد تا کنون پژوهشی مرتبط یا تا حدودی مرتبط در ارتباط با موضوع کیوآر کد با کتاب انجام نشده و اغلب آن ها به کتابخانه محدود است. ناشران کتب دانشگاهی به واسطه ی انتخاب مولفه های درست بواسطه ی این پژوهش می توانند بازاریابی و توزیع کتاب خود را گسترده تر نمایند. اگرچه بررسی دیدگاه سایر ذی نفعات نظیر کتابداران و کاربران برای نتیجه گیری نهایی ضروری است.

در مقاله حاضر به بررسی شیوه بیان و ویژگی های متنی یکی از کتاب های علمی دانشگاهی از منظر زبان شناسی سازگانی پرداخته شده است. جامعه آماری پژوهش مربوط به کتاب بیوشیمی عمومی (اثر ملک نیا و شهباززاده) است و تحقیق به روش تحلیلی انجام شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که در متن کتاب مورد بررسی، ویژگی های متنی به گونه ای است که در جایگاه آغازگر، سازه های متفاوتی برای بیان معانی مختلف به کار رفته است. سازه هایی با نقش های دستوری متفاوت در این جایگاه ظاهر شده و بر معنای بند تاثیر نهاده است. برخی از این آغازگرها که بسامد بالایی (52.77%) دارد، آغازگر متنی است، یعنی کارکرد متنی دارد و با این ویژگی سبب گسترش متن و انسجام بیشتر آن شده است. برخی دیگر از آغازگرها (17.55%) نشان دار است و برای تاکید، تشدید و یا تقابل معنا پیشایند شده است. از این رو، سازوکارهای ساختاری و نشانه های صوری به کار رفته، ابزاری است برای جابه جایی معنا که نقش و هدف نویسندگان کتاب را آشکارتر می نماید. پیام اصلی فرانقش متنی که شیوه بیان است، مدنظر داشتن و کاربرد این نشانه های صوری خاص است که در درک تاثیر بسیاری دارد. در این بررسی، یافته ها بر اهمیت ساخت آغازگری پایان بخشی و شیوه اثرگذاری آن در نگاشتن متن و تاثیر بر معنا صحه گذاشت. بهتر است این یافته ها هنگام تالیف کتب علمی، مد نظر مولفان و به ویژه ویراستاران قرار گیرد تا در بهبود کیفی کتب دانشگاهی مفید واقع شود.